Eμιλ Ζάτοπεκ, ο επαναστάτης

Ο Εμιλ Ζάτοπεκ δεν υπήρξε μόνο σπουδαίος, κορυφαίος αθλητής, ένας από τους καλύτερους δρομείς της ιστορίας. Υπήρξε και συνειδητοποιημένος άνθρωπος που προσπάθησε να αλλάξει τη μοίρα της πατρίδας του. Οι πράξεις αντίστασης του μεγάλου Τσέχου και η τιμωρία του από το καθεστώς.

Πράγα, 1966. Ο Αυστραλός δρομέας μεγάλων αποστάσεων Ρον Κλαρκ φτάνει στην πρωτεύουσα της Τσεχοσλοβακίας για να επισκεφθεί το πρότυπό του, τον Εμίλ Ζάτοπεκ.

Οι δυό τους περνούν υπέροχα σε μία έτσι και αλλιώς υπέροχη πόλη. Οταν φτάνει η ώρα για την επιστροφή ο Τσεχοσλοβάκος θρύλος των μεγάλων αποστάσεων προσφέρει ένα δώρο στον Αυστραλό φίλο του αλλά τον συμβουλεύει να το ανοίξει όταν πια θα βρίσκεται στο αεροπλάνο.

Ο Κλαρκ υπακούει στην παράκληση του φίλου του αλλά όταν ανοίγει το δώρο δεν μπορεί να πιστέψει στα μάτια του. Στα χέρια του βρισκόταν το χρυσό μετάλλιο που είχε κερδίσει ο Ζάτοπεκ στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ελσίνσκι το 1952 στα 10.000μ! "Σου το δίνω γιατί ξέρω πόσο πολύ το ήθελες", έγραφε η "ατμομηχανή" στο σημείωμά του και πράγματι έτσι ήταν. Ο Κλαρκ είχε σπάσει πολλά ρεκόρ, δεν είχε ακόμα όμως στη συλλογή του χρυσό Ολυμπιακό μετάλλιο!



Αυτός ήταν ο Εμίλ Ζάτοπεκ, μία μεγάλη καρδιά, ένας μεγάλος άνθρωπος. Και φυσικά ένας μεγάλος αθλητής. Τόσο μεγάλος που το 1952 κέρδισε στο Ελσίνκι το χρυσό μετάλλιο στο μαραθώνιο των Ολυμπιακών Αγώνων χωρίς να έχει τρέξει ξανά την απόσταση! Τόσο σημαντικός που μπορούσε να παραμένει ανταγωνιστικός ακόμα και μετά από τεράστιες κακουχίες. Αλλά και τίμιος με τον εαυτό του και τους άλλους όσο εκεί που δεν παίρνει.

Ευθύς, δεν δίστασε να αντιπαρατεθεί στο καθεστώς της πατρίδας του όταν ένιωσε ότι χρειάζεται να το κάνει για να υπερασπιστεί τις αξίες και την ιδεολογία του. Και αυτές οι πράξεις αντίστασης θα μας απασχολήσουν στις επόμενες γραμμές.

Στην υπηρεσία του συναθλητή του και κόντρα στο ΚΚ Τσεχοσλοβακίας

Η πρώτη πράξη αντίστασης και πολιτικής ανυπακοής έρχεται μερικούς μήνες πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ελσίνκι το 1952. Ο πατέρας του συναθλητή του Στάνισλας Γιούνκβιρτ διατυπώνει δημόσια κριτική εναντίον του πανίσχυρου, εκείνη την εποχή, κομμουνιστικού κόμματος της Τσεχοσλοβακίας και αυτομάτως φυλακίζεται. Ο δε γιος του αποκλείεται, με πολιτική απόφαση φυσικά, από την αποστολή των Ολυμπιακών Αγώνων.

Ο Ζάτοπεκ αντιδρά ακαριαία. Ευθαρσώς και δημόσια δηλώνει ότι εφόσον ο Γιούνκβιρτ κόβεται από την αποστολή τότε και ο ίδιος δεν προτίθεται να λάβει μέρος στους Αγώνες. Το σοκ ήταν μεγάλο. Όχι τόσο επειδή ο "χρυσός" δρομέας ήταν η μεγάλη ελπίδα της χώρας για σημαντική διάκριση, αλλά για το γεγονός ότι είχε το θάρρος να προτάξει τα στήθη του για τη δικαίωση του συναθλητή του. Εν τέλει, ο Ζάτοπεκ τα κατάφερε. Η ηγεσία του κομμουνιστικού κόμματος έκανε πίσω, ο Γιούνκβιρτ μπήκε στο αεροπλάνο για τον Ελσίνκι και η δημοτικότητα του… αντιστασιακού Ζάτοπεκ έφτασε στα ύψη.

Επρόκειτο για θρίαμβο, ίσως σημαντικότερο από αυτόν που πέτυχε στον Ελσίνσκι κατακτώντας τρία χρυσά μετάλλια, στα 5.000μ, στα 10.000μ και στο μαραθώνιο. Και να φανταστεί κανείς ότι το μεγάλο ραντεβού των Αγώνων του Ελσίνκσι λίγο έλειψε να το χάσει. Μία… αλλοιωμένη πάπια τον έστειλε στο νοσοκομείο με δηλητηρίαση λίγα 24ωρα πριν από την τελετή έναρξης. Παρά το γεγονός όμως ότι έχασε αρκετά κιλά και δυνάμεις ο Ζάτοπεκ ταξίδεψε κανονικά για την πρωτεύουσα της Φιλανδίας όπου έγραψε ιστορία.

Η Άνοιξη της Πράγας και η σιωπηρή τιμωρία

To 1968 o Zάτοπεκ δεν είναι φυσικά ακόμη αθλητής, αλλά παραμένει εξέχουσα προσωπικότητα στην Τσεχοσλοβακία. Παράλληλα έχει γίνει και μέλος του στρατού της χώρας (ελέω των αθλητικών διακρίσεων) και φέρει το βαθμό του συνταγματάρχη. Η Άνοιξη της Πράγας, μία ειρηνική επανάσταση η οποία απαιτεί δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και απογαλακτισμό από τη Σοβιετική Ένωση, έχει και τη δική του προσωπική σφραγίδα.

Ο Ζάτοπεκ ήταν ένας από τους πολλούς Τσεχοσλοβάκους που υπέγραψαν το μανιφέστο των 2000 λέξεων του Λούντβικ Βάτσουλικ, το οποίο εκφράζει το πνεύμα των επαναστατημένων και τάσσεται σαφώς στο πλευρό του μεταρρυθμιστή προέδρου Αλεξάντερ Ντούπσεκ ο οποίος εκλέχθηκε τον Ιανουάριο του 1968.

Οι Σοβιετικοί, όπως ήταν αναμενόμενο, αντέδρασαν και έστειλαν στρατεύματα στην Πράγα τον Αύγουστο το 1968 για να φέρουν την κατάσταση και πάλι στα δικά τους μέτρα. Εκείνες τις ημέρες ο Ζάτοπεκ έκανε ότι μπορούσε από το χέρι του για να αποτύχει η σοβιετική επέμβαση και η επανάσταση να σταθεί στα πόδια της.

Λέγεται μάλιστα ότι φορώντας τη στολή του συνταγματάρχη του τσεχοσλοβάκικου στρατού κατέβηκε στους δρόμους της Πράγας και ενθάρρυνε τους συμπατριώτες του που το αίμα τους είχε παγώσει στη θέση των σοβιετικών αρμάτων μάχης. Κατά άλλες πηγές ο Ζάτοπεκ πρωτοστάτησε στο στήσιμο και στη λειτουργία ενός παράνομου δικτύου ραδιοφωνικών σταθμών που μετέφερε όλες τις εξελίξεις σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Πράγας.

Όπως ήταν φυσικό, μετά την πλήρη επικράτηση των Σοβιετικών, το κομμουνιστικό κόμμα της Τσεχοσλοβακίας επέβαλλε κυρώσεις στον Ζάτοπεκ. Τον απέπεμψε από το στρατό και του δημιούργησε μεγάλο πρόβλημα επιβίωσης καθώς, ως αντιφρονούντας, δυσκολευόταν πολύ να βρει δουλειά για να επιβιώσει.

Αφού λοιπόν εργάστηκε περιστασιακά ακόμα και ως οδοκαθαριστής, βρήκε δουλειά σε ορυχείο ουρανίου (ιδιαίτερα κοπιαστική εργασία και άκρως ανθυγιεινή) για την οποία μάλιστα αναγκαζόταν να φεύγει από το σπίτι του τουλάχιστον για 15 ημέρες το μήνα. Όλα αυτά ενώ είχε ήδη λάβει τον... τίτλο του δημόσιου κινδύνου από τη Σοβιετική Ενωση στις 2 Ιανουαρίου του 1969.

Στις αρχές της δεκαετίες του 70 υπογράφει, μετά από πιέσεις, έγγραφο μετάνοιας για όσα έκανε και δήλωσε το 1968, επιστρέφει στο Υπουργείο των Σπορ αλλά ουδείς από τους κυβερνώντες πλέον τον βλέπει με καλό μάτι. Του ανατίθενται καθήκοντα δευτερευούσης σημασίας, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας για ευνόητους λόγους.

Η αποκατάσταση

Το 1990 το σιδηρούν παραπέτασμα καταρρέει και η Τσεχοσλοβακία περνάει σε καθεστώς ελεύθερης αγοράς και αστικής δημοκρατίας. Ο πρόεδρος της χώρας και εκ των πρωτεργατών της Άνοιξης της Πράγας, Βάτσλαβ Χάβελ αποκαθιστά την τιμή και την υπόληψη του μεγάλου πρωταθλητή.

Στα 68 του χρόνια πλέον, ο Ζάτοπεκ μπορεί πλέον να κινείται άνετα στους δρόμους της Πράγας και να χαιρετά τους συμπατριώτες του. Τα δέκα τελευταία χρόνια της ζωής του, παρά τα μεγάλα προβλήματα υγείας που αντιμετώπισε (ελέω της εργασίας στα ορυχεία ουρανίου) ήταν ίσως τα καλύτερα του αφού η αθλητική του υπόσταση αναγνωρίστηκε παγκοσμίως, ακόμα και με το βραβείο Πιερ ντε Κουμπερτέν.

Το 1998 γιορτάζει τη χρυσή επέτειο των γάμων του με την επίσης μεγάλη αθλήτρια Ντάνα Ζαπάτκοβα (πρωταθλήτρια στον ακοντισμό) με την οποία είχαν γεννηθεί την ίδια μέρα (19 Σεπτεμβρίου 1922). Λέγεται ότι της είχε κάνει πρόταση γάμου στο Λονδίνου κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 1948.

Ο Ζάτοπεκ πεθαίνει στις 22 Νοεμβρίου του 2002 και τα ΜΜΕ σ' όλον τον κόσμο μιλούν για τον ξεχωριστό αθλητή και τον ξεχωριστό άνθρωπο που άφησε τη δική του προσωπική σφραγίδα στον παγκόσμιο αθλητισμό. Το 2012 η "ατμομηχανή" μπαίνει στο Hall of Fame  της IAAF μαζί με ακόμα 11 πολύ μεγάλους αθλητές του στίβου που ξεχώρισαν για την προσφορά τους τα τελευταία 120 χρόνια.

Βιβλία για τον Ζάτοπεκ

"Running, a novel" από τον Jean Echenoz

"Za-to-pek! Za-to-pek! Za-to-pek!" από τον Bob Philips

.contra.gr